Over de oorlog werd in de familie van Leth weinig gesproken. “Kom op jongens, dat is voorbij, we moeten verder, we gaan er tegenaan.”

Na het overlijden van mijn moeder, Marie, in 2001, heb ik een doos met brieven en foto’s uit de oorlogstijd gekregen, vader Hein was al in 1985 overleden.
Uit deze briefwisseling tussen Pa in de Ooy en Ma in het gevang en latere gesprekken met nog levende familieleden, kwam voor mij een stuk ongekende familiegeschiedenis naar boven.

Pa vocht aan het begin van de oorlog in Rotterdam. In 1943 werd hij met zijn broers Ties en Antoon opgeroepen voor de Arbeits Einsatz in Duitsland. Zij weigerden dat en doken onder. Mijn Opa Tinus van Leth vroeg zijn broer Bertus om onderduikhulp voor zijn zoons, maar Bertus weigerde die hulp. Hij weigerde die hulp voor zijn neefs omdat hij al een Joodse familie onderdak gaf (o.a. Diny van Duuren – Vrengel) en hij het te gevaarlijk vond om nog meer lieden onderdak te geven. Bij leven heeft mijn Opa Tinus deze uitleg niet gehoord en tot zijn dood vond hij Bertus dus een lafaard.
De ‘jongens Hein en Antoon’ doken onder en ‘Ties’ is uiteindelijk in Duitsland te werk gesteld en na de oorlog teruggekeerd.

Mijn vader was ondergedoken in het Patronaatsgebouw van de kerk in de Ooy, samen met broer Antoon, 2 neven Pothof, huisvriend Martin Aalbers, zwager Hans Cornelese en huisvriend Polmann, winkelier van serviesgoed in de Broerstraat. Als onderduiker bestond je voor de Duitsers niet, dus ook geen stamkaart, persoonsbewijs, bonnen voor voedsel etc.

In Beek-Ubbergen had zich om de Familie Bouten een ondergronds groepje gevormd. Mijn moeder had zich daarbij aangesloten en zorgde voor transport naar de diverse onderduikers van door die groep Bouten uit het distributiekantoor Beek gestolen bonnen, stamkaarten en vervalste persoonsbewijzen.

Mijn moeder werd door de Duitse Sicherheitsdienst met hulp van Nijmeegse Politie!!! opgepakt van wege deelname/lid van de “Widerstandsorganisation ‘Vrij Nederland’ in Nijmegen-Beek.
Ik ben dus het laatste jaar van de oorlog door en bij mijn grootouders achter de Augustijnenstraatskerk in de Jodengas opgevoed.

Hoe kon het dan dat Pa tijdens het Bombardement in Nijmegen was, hij zat toch ondergedoken?
Pa kwam af en toe stiekem naar Nijmegen om zijn kinderen te bezoeken. Zo ook die 21e februari 1944. Vandaar Pa op de foto van die dag.

Als gezegd: Ma werd 10 December 1943 gearresteerd, en na 2 dagen verhoor op het politiebureau in Nijmegen is ze naar de SD gevangenis in Arnhem getransporteerd (Koepel in Arnhem). Na een maand en veel verhoren etc. naar Kazettlager “Kamp Vught” vervoerd. Pas op 6 Juli 1944 kreeg ze daar officieel van haar arrestatie en aanklacht te horen. Vanuit Kamp Vught is zij in afwachting van haar proces afgevoerd naar Utrecht waar ze van 19 Juli tot 14 September 1944 in eenzame opsluiting gezet werd in Cel 168-U in de “Strafgevangenis van de Duitse SD”.

In die SD gevangenis is zij wekenlang verhoord over de plaats van de onderduikers. De SD had bewijs van haar koerierschap, maar wisten niet waar de onderduikers zaten en ze heeft steeds gezwegen over die verblijfplaatsen.

In de gevangenis kreeg zij uiteindelijk het officiële bevel om op 5 September 1944 samen met de andere leden van de “Gruppe Bouten” te verschijnen voor het “Duitse Obergericht voor bezet Nederland”.

Op 5 september hadden zij het grootste geluk van hun leven: “De geallieerden hadden Breda al bevrijd, die dag werd later bekend als de “De Dolle Dinsdag”. Het proces werd uitgesteld en de Duitsers en NSB-ers raakten in paniek en sloegen op de vlucht. De (bijna) - veroordeelden van de groep Bouten werden uiteindelijk op straat gezet en weggestuurd.

Ma is lopend, af en toe meerijdend met een trammetje of een boerenkar, teruggegaan, van Utrecht naar Nijmegen, waar zij op 14 september weer thuis was. Het spannendste moment in die terugreis was de lift die zij kreeg van vluchtende Duitse militairen, die haar uiteindelijk veilig thuis hebben gebracht.

Dankzij de chaotische toestand rond Dolle Dinsdag hebben mijn moeder en de andere leden van de verzetsgroep Bouten het er levend van afgebracht. Voor hun illegale activiteiten, had mijn moeder zeer waarschijnlijk, zoals te doen gebruikelijk, de doodstraf gekregen.

Pa en Ma horen wat mij betreft bij de categorie van stille helden en heldinnen. Allereerst die ondergrondse activiteiten en dan later als 24 jarige moeder van 2 kinderen, vrouw van hun vader, in al die verhoren nooit de plaats van de onderduikers gegeven.

[Fam. Van Leth na de oorlog herenigd: Hein van Leth, Marie van Leth, Sjaak van Leth (links), Martin van Leth (rechts)]